Ahmediye Çeşmesi Kitâbesi

Çeşmenin kitâbesi:

Zihî dil-cû-yu zîbâ çeşmesâr-ı rûh-perver kim
Âtâş-ı ümmete mâ-ı hayâtı eyledi icrâ

Zihî hâtır-küşâ aynü'l-hayât-ı hûb-manzâr kim
Akıb reşk eyler âna çeşme-i sehr-i cihân-ârâ

Helâl ede kibr-i zincîr-i râh-ı keh-keşân birle
Asılsa Kefce-âsâ tâkına şâyestedir hakka

Bu dil-keş çeşmesârın âb-veş bânîsinin dâ'im
Zülâl-ı tab'ını gerb-i kederden pâk eyleye Mevlâ

 

Bu mısra'la dedi hatîf âna bir bî-bedel târîh
Emîn-zâde bu ayn-ı çeşmesârı eyledi icrâ
1224

Anlamı:

Ne iyi, cazip ve güzel, ruhları ferahlatan çeşmeyi ki
Ümmetin ateşine hayat veren suyunu akıttı

Ne güzel, ferahlık veren, hayatın kendisi olan güzel eseri ki
Akarak, cihanı süsleyen bütün çeşmeleri kıskandırır

Kibirlenenleri Hac yolunda imiş gibi helal etsin
Asılsa kepçe gibi üzerine doğrusu yaraşır

Bu ferahlık veren çeşmenin yapımcısının daima
Güzel huyunu gam ve kederden temizle Allah’ım

 

Bu mısra ile sessiz harflerle ona eşsiz tarihini
Eminzade bu baynağı ve çeşmeyi yaptı
1809

Ayna taşının üzerindeki âyet:

Ve mine'l-maî külli şey'in hayyîn

Anlamı:

(nur - 45) [Allah, bütün canlıları sudan yarattı]

Ayna taşının üzerindeki yazı:

[Cennet-mekân Gâzî Sultân Mahmûd Hân-ı Sânî 'aleyhi-rahmetül-bâri hazretlerinin harem-i ismet-penâhîlerinden üçüncü ikbâl devleti Tiryâl Hanım hazretlerinin işbu mâü'l-hayâtın menâbından bed' ile mecrâsının mücedded hükmünde ta'mîr ve ihyâsına himmet ve bu bâbda nâ'il-i muvaffakiyet olmuşlardır.]

Anlamı:

[Mekânı cennet olsun Gazi Sultan İkinci Mahmud Han hazretlerinin, Allah’ın rahmeti üzerine olsun, ismetli hareminden üçüncü eşi Tiryal Hanım hazretlerinin bu hayat suyunu kaynağından başlayarak, kaynağını yenileyerek tamir ve canlandırılmasına yardım etmiş ve bunun yapımını uygun bulmuşlardır.]

Yazının Hat olarak örneği:

Ahmediye Çeşmesi

Ahmediye çeşmesi.

Üsküdar’da Ahmediye medresesinin kapısı yanındadır. Kesme taştan yapılmış büyük haznesinin yüzü mermerle kaplanmıştır. Ayna taşının üzerindeki yelpaze gibi açılmış kabartma ve oyma tezyinat, bunun üzerinde de beş beyitlik kitâbesi vardır. Tarih beyiti şudur:

Bu mısra'Ia dedi hatif ona «bir» bibedel tarih
«Eminzade bu ayn-i çeşmesarı eyledi icra»
1134 (1721 M.)

Çeşmeyi yaptıran, Tersane emîni İzmirli Ahmet Ağa, İstanbul gümrükçüsü, Silâhtar, Sipahiler ağası, Başbakı kulu ve tekrar Silâhtar ağası ve Sipahiler ağası, gene Gümrükçü, Erzurum beylerbeyi olmuştur. 1128 (1715 M.) de rütbesi alınarak Arşova kalesine gönderildi. Ertesi yıl Çavuşbaşılığa, sonra Darphane eminliğine, üçüncü kez Çavuşbaşılığa ve tekrar Darphaneye ve 1135 yılında da Tersane eminliğine tâyin edildi. Ölümü 1146 .(1733 M.) tarihindedir. Ahmediye Camisinin mezarlığında gömülüdür. Bu caminin ilk vaizi Bursalı İsmail Hakkı Efendi olmuştur.
Ahmediye camisinin yerinde, o civarında mezarı olan Kepçe dedenin bir mescidi varmış. Harap olduğundan Hacı Ahmet Ağa yeniden bu camiyi yaptırmış ve bir medrese, kütüphane, sebil ve çeşmeler ekleyerek genişletmiştir. Nâzım çeşmeyi methederken bu nedenle:

Hilâl-i iyd eğer zincir-i rah-i kehkeşan birle
Asılsa Kefçe âsâ tâkına şâyestedir hakka

Beyiti ile «Kefçe» kelimesini kulllanarak ilk yaptırana işaret eyliyor.

Ayna taşınnı üzerinde sülüs yazılı ikinci bir kitâbe daha vardır. Bu, Sultan İkinci Mahmut’un üçüncü İkbali Tiryal Hanım tarafından yapılan tamire aittir.

Ahmediye Çeşmesinin diğer bir göreneme

İki yanda birer tepelikle yükselen silindir, gömme sütunlar bulunmaktadır. İstiridye kabartmasının altı bitkisel motiflerle tezyin edilmiştir.

Dalgalı kemer motifi içinde biri daha büyük üç çiçek motifi yerleştirilmiştir. Teknesi toprakla doldurulmuştur.
Tersane Emini Eminzâde Ahmet Ağa tarafından cami, medrese, sebil ve çeşmeden oluşan bir külliye halinde yaptırılmıştır. H.1134'deki inşasından sonra H.1280 yılında Sultan İkinci Mahmut'un üçüncü eşi Tiryal Hanım tarafından yenilendiği, bu tarihli ayna taşı üzerindeki kitabeden anlaşılmaktadır.
Çeşme kesme taş duvarın üzerinde yer almaktadır. Alınlık bölümünde bitkisel süslemeler tepede bir rumi kabartmasıyla sonlanmıştır. İki yanında birer rozet bulunmaktadır. Bitkisel motiflerden oluşan bir çerçeve cepheyi kuşatır. Dört satırlık kitabesinin altında içine çiçek motifleri yerleştirilmiş bir satır daha görülmektedir.

Çeşmenin ayna taşı ve ayet,.

Çeşmenin 1940'larda çekilmiş bir fotografı. Kaynak: İstanbul Çeşmeleri. Maarif Yayınları.,.

 

Fotograflar: H.Veysel Güleryüz

 _______________________________________________________________________________________