Kaptan Mustafa Paşa Çeşmesi Kitâbesi

Kitabe:

Şehinşâh-ı hümâyûn-pâye Sultan Ahmed Gâzî
Ki şâmildir cihâna lülfu ebr-i nev-bahâr-âsa
Muazzam sehriyâr'i ma'delet-perver ki fahr eyler
Feridûn bab-ı iclâlinde olmağla cebân-fersa

O Hâkân-ı cihânın sıhr-ı hass-ı mekremet-kârı
Vezîr-i âzam İbrahim Paşa Felâtun-râ
Şeref-âbâdı kıldıkda o şahen-şâh içün bünyâd
Âna bir cûybarı menbâından eyledi icrâ

Fırâvânolmağıyla âb-ı lutf-ı şehriyârîden
Ricât-i devlet etdi Üsküdar'ı sû be sû irvâ
Bu vâlâ çeşme-sârı dahi ol âb-ı musaffâdan
Kemâl-zib ile bünyâd kıldı Mustafa Paşa

Kapudân-ı mükerrem Sadr-ı efham kim semâhatde
Keff-ı cûdundan alır feyz-i çûş-i lücce-i derya
Vezîr-ı bi muâdil Sadr-ı kâmil kim fezâilde
Değil hem-ser âna İbn-ül-Emîr bu hilm-i insana

Melek haslet muallâ-menzelet düstûr-ı pür himmet
Ki zâl-ı pâkîdir kân-ı cihanda gevher-i yektâ
Şehinşeh-i devletinde ol vezîr-i âsumân-mesned
Yapıb bu çeşme-i pâkı güzel hayr eyledi hakka

Hemişe şehriyâr-ı âlem u sadr-ı cîhan-bâni
Kim ol düstûr-ı zî-şânı müebbet eylesin Mevlâ
Nedîmâ böyle tahrir eyledi târih-ı itmâmın
Bu dil-cû çeşmeyi yapdı Kapudân Mustafa Paşa
1142

Anlamı:

Mübarek şahlar şâhı payesindeki Gâzî Sultan Ahmet
Ki lütufları ilkbahar bulutu gibi cihanı kapsar
Padişahın adaleti o kadar yüksekdir ki övülmeye değer
Feridun (*) onun yüce kapısında ürker mahvolur

O cihen padişahının kendine has cömertlik huyu
Veziri azam İbrahim Paşa Eflâtun gibi
O şahlar şâhı için inşa ederek şereflandırdığinde
Ona bir dereyi kaynağından getirdi

Padişahın lütfuyla suyu bol bol getirerek
Devlet adamı Üsküdar’ın her tarafını suya doyurdu
Bu suyu bol çeşme’nin suyu tertemizdir
Mustafa Paşa çok süslü olarak yaptı

Saygıdeğer Kaptan, şerefli sadrazam ki cömertlikte
Elinden engin denizler gibi cömertliği coşar
Eşi olmayan vezir, kusursuz sadrazamın fazileti
İbn-ül Emir bu nazik kişiye eş değildir

Melek huylu, hedefi yüce, yolu daima çalışmak
Ki temiz huyludur, dünyada eşşiz mücevhirdir
Padişahlığı zamanında o yüce rütbeli
Yapıp bu temiz ve güzel çeşmeyi, Allah için hayır yaptı

Daima alemin padişahı olan hükümdarın sardazamı
Ki onun şanlı yolunu Allah ömrü boyunca sürdürsün
Ey Nedim tamamlanma tarihini böyle yazdı
Gönülleri çeken bu çeşmeyi Kaptan Mustafa Paşa yaptı
1729
(*) Feridun: Adalet timsali olan İran hükümdarı. Pişdâdîlerin altıncı pâdişâhıdır.

Kaptan Mustafa Paşa Çeşmesi

Çeşmeyi yaptıran Kaymak Mustafa Paşa, kapıcıbaşı, ikinci mirahur (*) ve kapıcılar kethüdası, nişancı ve İstanbul Kaymakamı olduktan sonra 1720’de Kaptan-ı Derya’lığa (**) getirildi. Kaptan Mustafa Paşa, Lale Devri'nin Kaptân-ı Deryaları'ndandır. Boşnak asıllı vezir Kara İbrahim Paşa'nın oğlu, anne tarafından da Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın torunudur. Enderun'da yetişmiş olup, Kayınpederi Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın sadrazamlığa getirilmesinden sonra hızla yükselmiş ve birçok makam atlayarak, vezir rütbesiyle nişancılığa getirilmiştir.

(*) Mirahur: İmrahor. Sarayda at işlerine bakan memurun ünvanıdır.
(**) Kaptan-ı Derya: Deniz kuvvetleri komutanı. Bahriye Nâzırı (Denizcilik Bakanı)

1721'de Kaptân-ı Derya olan Mustafa Paşa'ya bu sebeple "Atlamacı Mustafa Paşa" lakabı da verilmiştir. Patrona Halil İsyanı sonunda kayınpederi ile birlikte görevden alınmış ve isyancıların isteği üzerine 1730 yılında öldürülmüş ve dedesi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Çarşıkapı’daki medresesi kabristanına defnolunmuştur.
Üsküdar'daki Kaptanpaşa ve Kuleli'deki Kasr-ı Süreyya Camileri'ni de yaptırmıştır.
Çeşme, Üsküdar’da Kaptanpaşa camii yakınındaki köşede bulunmaktadır ve «Yeniçeşme» diye anılmaktadır. İki yüzü mermerle kaplanmış olan büyük haznesi kesme taştan yapılmıştır. Üstü çatısız ve örtüsüzdür. Türk klâsik mimari üslûbundaki kemeri beyaz ve renkli taşlarla örülmüştür. Kitabesi tekne taşının setlerinden başlıyan iki sütuna dayanmış, düz bir çerçeve içine alınmıştır. Altı kıtadan ibaret bu kitabe, şair Nedim tarafından söylenmiştir ve şu tarih beyti ile bitmektedir:

Nedîmâ böyle tahrîr eyledi târih-i itmâmın
«Bu dilcû çeşmeyi yapdı kapudan Mustafa Paşa»

İki cephesi olan çeşmenin ön cephesi silmelerle kuşatılmıştır. Kitabesinin hemen altında, kilit taşında rozet bulunan basık sivri kemerli bir niş görülmektedir.
Nişin, kemerin altında kalan bölümünde, bitkisel geçmelerden oluşan yoğun fakat zamanla silinmiş bir tezyinat görülmektedir. Altında üzengi taşlarına ulaşan mukarnaslı bir silme bulunmaktadır. Ayna taşı düzdür ve musluğu yoktur. Teknesi sağlamdır.
İki cepheyi birleştiren dar bölümde küçük bir çeşme daha yer almaktadır. Çeşmeyi rumi ve palmetlerden oluşan bir silme çevreler.
Sığ nişin üzerinde küçük bir istiridye motifi bulunur. İki köşesinde bitkisel süslemeler bulunmaktadır.

Altında, tepesinde bir palmet motifi bulunan dalgalı kaşkenar motifi ve içinde bir rozet yer alır. Bitime doğru palmet motifleri görülmektedir.

Fotograflar: H.Veysel Güleryüz

 _______________________________________________________________________________________