Üsküdar’da, Atik Valde Camii’nin yakınında, Nuhkuyusu, Murat Reis Mahallesi, Çinili Mescit Sokakda bulunan Çinili Cami ve Külliyesi, bir avlu içindeki cami, medrese, sebil ile avlu dışındaki çifte hamam, sıbyan mektebi ve çeşmeden meydana gelmektedir. Külliye Mîmar Kasım Ağa tarafından yapılmıştır.
Üsküdar’a hakim bir tepenin üzerinde olan külliyenin bâniyesi, Sultan Birinci Ahred’in hanımı ve Sultan İbrahim ile Sultan Dördüncü Murad’ın anneleri olan Mâh-peyker Kösem Vâlide Sultan’dır.
MÂH-PEYKER KÖSEM VÂLİDE SULTAN
Haseki Mâh-peyker Kösem Sultan’ın aslı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Rum ya da Bosna’lı olduğu hakkında söylentiler bulunmaktadır. Bir Rum papazının kızı olduğu, 1550 yılında Yunanistan’ın Tinos şehrinde doğduğu ve adının Anastasyo olduğu sanılmaktadır.
Mâh-peyker Kösem Vâlide Sultan
Babasının ölümüyle yetim kalan Anastasya, Bosna Beylerbeyi’nin dikkatini çekmiş ve Osmanlı Sarayına kızlarağasına gönderilmiştir.
Sarayda, Safiye Vâlide Sultan'ın da dikkatini çekmiş ve yüzü ay gibi parladığı için ona “Mâh-Peyker” adını vererek haremde eğitime başlatılmış ve 14 yaşında padişah olan Sultan Birinci Ahmed’in hasekisi olmuştur.
Hadîkatü’l Cevâmîde, Kösem adının verilmesi ile ilgili olarak aşağıdaki bilgi bulunmaktadır:
“Merhumenin Kösem Valide ıtlâkı, Sultân Ahmed Hân-ı Evvel merhumun baş kadını olduğundan ba'zı vakt-i sürûrlarda ve îd-i şeriflerde sâ'îr kadınlar önünde huzûr-ı şahaneye geldiklerinde, pâdişâh hazretleri taltif olarak, gel Kösemim gel deyü nevâziş dahi buyurduklarından bu isimle şöhret-gîr olmuşdur. Vâlide-i mezbûrenin sinîn-i vâfire ikbâl mertebesi derece-i nihâyetde iken şehâdeti ihraz etdikde hân-ı mezbûrde fakat sekiz yüz kise nukûdu bulunduğu mervîdir, rahmetullahi aleyh.”
Yukarıda da anlatıldığı gibi, Sultan Birinci Ahmed, hasekisini ilk gördüğünde, ay gibi parlayan yüzünün tüysüz ve pürüzsüz olması nedeniyle onu diğerlerinden ayırmak için ona “Kösem” adını vermiştir. Kösem’in diğer bir anlamı da “Sürünün önünde giden, öncü lider” demektir.
Kösem Vâlide Sultan ile Sultan Birinci Ahmed’in 7 erkek ve altı kız çocukları olmuştur. Bir de manevi evlatları vardır. Şehzadeler; Mehmed, Orhan, Selim, Kasım ve Süleyman’dır. Padişah olanlar ise; Sultan Dördüncü Murad ile Sultan Birinci İbrahim’dir. Kızları; Ayşe Sultan, Fatma Sultan, Gevher Sultan, Hanzâde Sultan, Burnaz Atike Sultan ile Zeynep Sultan’dır. Manevî oğulları ise Sultan İkinci Osman’dır2 Eylül 1651 akşamı Topkapı Sarayının harem dairesinde Süleyman Ağa ve adamları tarafından öldürülen Küsem Sultan, Sultan Birinci Ahmed’in türbesine defn edildi.
Kösem Sultan, Çinili Külliyesinden başka, Anadolu Kvağı Mescidi ile Yavuz Sultan Selim Külliyesi yakınlarında Vâlide Medresesi ile Mescidini yaptırmıştır.
CAMİ
Medrese, sebil, çifte hamam, sıbyan mektebi, çeşme ve camiden oluşan Çinili Külliyesi’nin camisi H.105 (M.1640) yılında Mâh-Peyker Kösem Sultan tarafından mîmar Kasım Ağa’ya inşâ ettirilmiştir. Caminin dış avlusu yoktur. İç avluya kuzeyden ve güneyden olmak üzere iki kapıdan girilir. Arazi meyilli olduğundan, kuzey tarafından merdivenlerle avluya girilmektedir. Kuzey avlu kapısının üzerinde şair Fevzi’nin yapım kitâbesi vardır. Cümle kapısının üzerinde ise şair Himmet'e ait yapım kitâbesi bulunmaktadır. Çinili Cami'nin yapımı, Sultan Ahmed Camii'nin yapım zamanına rastladığından, aynı türde çini süslemelere sahiptir.
İçi tümüyle çinilerle süslü camiden bir görünüm.
Hadîkatü’l Cevâmî de külliye ile ilgili olarak aşağıdaki bilgi bulunmaktadır:
“2- ÇİNİLİ CflMİ'
Bânîyesi Mâhpeyker Sultândır ki, Sultân Ahmed Hân-ı Evvel'in zevce-i muhteremesidir ve Sultân Murâd Hân-ı Râbi' ve Sultân İbrâhîm Hân hazerâtı bunlardan vücûda gelüb, cümlesinin saltanatlarını görüb ve bunlardan sonra hafidi Sultân Mehmed Hân-ı Râbi' hazretlerinin evâ'il-i saltanatında âzime-i gülşen-sarây-ı cinân olmuşdur. Merhûme-i müşârün-ileyha kırk seneden mütecaviz müttekâ-yı sarây-ı devlet ve ikbâl olarak mâ-sabakda beyân olunduğu veçhile pek çok âsâr-ı hayriyyeye muvaffak olmuşdur. Bu câmi'-i şerifi dahi 1050 (1640/1641) bina ve tekmîl etdirüb, zemâm şu'arâsından Himmet nâm şâ'irin inşâd eylediği târih, câmi'-i mezbûrun tâk-ı dergâhında mesturdur. Mekteb ve çeşme ve dârü'l-hadîs ve çifte hammâmı ve sebîli ve mahfil-i hümâyûnu vardır……”
Çinili Cami'nin içerisindeki çinilerden çeşitli görüntüler.
. _______________________________________________________________________________________
Bu bölümde çeşitli Osmanlı devri kitabelerinden örnekler sunulacaktır.
Bu kitabelerin bazılarının okunuşlarını da ayrıca vermekteyiz.
Hatalı okumalarımız olursa iletişim sayfamızdaki e-posta adresinden bilgi vermenizi önemli rica ederiz. Ayrıca, kitabelerin bulunduğu Osmanlı eseri hakkında da bilgiler verilecektir. Bu sayfamızda İstanbul'un kaybolan camileri hakkında da bilgiler vermekteyiz.
© 2011-2016 | H.Veysel Güleryüz