Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi Kitâbesi

Kitâbe:

Âsaf-ı cem-şiyem Ali Paşa
Yâveri ola hazret-i bârî
Dîde-i mürdeveşde Kadı
Görmez olmuşdu rehâ-i âsarı
Böyle bir âb-ı sîm-levn buldu
Revmak efzâ olub bu nev-çeşme
Eyledi şîpeste dilden ekdarı
Gördüler huşk çeşmeler âhar
Taşların tutub oldu çeşmesân
Eyledi istifade her çeşme
Hissedar oldu vüs'i mikdârı
Köyde cûş etti yer yer âb-ı zülâl l
Kim çeker sûre mâ-ı âbârı
Bu eser ecr-i âhirette Huda
İde sayf-ı naîm-i Dîdârı
Didi atşan hitab idüb tarih
Eyledin ayn-ı Kevseri câri
1145 (1732)

Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi

Kadıköy Osmanağa Camii yanındaki Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi...

Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi, Kadıköy’ünde, Söğütlüçeşme caddesi yönünden Kadıköy çarşısı yönüne doğru uzanan Yağlıkçı İsmail Sokağı’nın başında ve Osman Ağa Camii’nin yanındadır. 1732 yılında Hekimoğlu Ali Paşa tarafından yaptırılmıştır. Ancak uzun müddet Sürmeli Ali Paşa Çeşmesi olarak tanınmış olmasına rağmen, çeşmenin, yapım yılı olan 1732’ tarihi, Birinci Mahmud’un Sadrazam Topal Osman Paşa’yı azledip Hekimolğlu Ali Paşa’yı sadrazam olarak atandığı zamana rastlar.

Çeşmenin diğer birgörünümü.

HEKİMOĞLU ALİ PAŞA
Hekimoğlu Ali Paşa, 15 Şaban 1100 (4 Haziran 1689) tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası Hekimbaşı Nuh Efendi olup aslı Giritli’dir. İyi bir eğitim gören Ali Paşa Sultan Üçüncü Ahmed döneminde silâhşor olarak saraya girmiş ve dergâh-ı âlî kapıcıbaşılığına yükselmiştir. Hekimoğlu Ali Paşa, Şehid Ali Paşa’nın sadrazamlığı zamanında Zile Kazası voyvodalığına getirilmiştir. Nevşehirli Damad İbrahim Paşa döneminde Türkmen ağalığı ile taltif edilmiş ve 1722 yılında mîr-i mîrânlık pâyesiyle Adana valiliğine getirilmiştir. Bu görevde iken Adana ve Kilis dolaylarının asayişini sağlamaya çalışmıştır. Batılılaşma gayretinde olan Nevşehirli İbrahim Paşa bu sebepten softalar tarafından bir suikast ile öldürüldüğü zaman Hekimoğlu Ali Paşa Tibriz Seraskeri bulunuyordu. Sultan Birinci Mahmud zamanında iki kez ve bir kez de Sultan Üçüncü Osman zamanında olmak üzere toplam beş yıl bir ay sadrazamlık yapan Hekimoğlu Ali Paşa “Âlî” mahlasını taşıyan bir şairdi. Hekimoğlu Ali Paşa Kütahya Valisi iken H.1172 (M.1758) yılında Kütahya’da ölmüş ve Hekimoğlu Ali Paşa Camii avlusundaki türbesine defnedilmiştir.
Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi tek cepheli ve haznelidir. Klasik üslupta inşa edilmiştir. Ana yapı taşı küfekidir. Ayna taşı ve kitabesi mermerden inşa edilmiştir. Ayna taşının iki yanında su içmek isteyenler için birer tas yuvası bulunmaktadır. Çeşmenin sivri kemeri kabarayla sonlandırılır ve kemerin kilit taşının üzerinde de kitabesi yer almaktadır.

Kadıköy Belediyesi tarafından yayınlanan, “Kadıköy’ün Aynaları Çeşmeler” isimli kitapta kitâbenin Türkçe açılımı aşağıdaki şekilde verilmiştir:
“Efsanevî hükümdar Cem’in vezirine benzeyen vezir (sadrazam) Ali Paşa. Tanrı onun yardımcısı olsun. Körlere benzetilen Kadı (köyü) çevresindeki güzellikleri görmez olmuştu. (Ali Paşa) Böyle bir gümüş renkli su buldu. Dağı taşı aşarak çok parlak görüntülü bu yeni çeşmeyi yaptırarak gönüllerden kederleri giderdi. Başka çeşmeler bunu görüp kıskandılar. Çeşme arayanlar da taslarını tutup doldurdular. Böylece herkes yararlandı. Öyle ki sanki bu akışlar su sûresini seslendiriyordu. Bu güzel ve hayırlı eseri ölünce onun gözlerine cennet bahçelerini göstersin. Susayanlara seslenerek tarihini söyledi: “Eyledin ayn-ı Kevsir-i cârî” (Cennetin kevser suyunu akıttın).

Kitâbeden edindiğimiz bilgiye göre, Ali Paşa’nın yalnızca çeşmeyi yaptırmakla kalmadığını, ayrıca çeşmeden akan suyun yolunu da inşa ettirdiğini anlamaktayız.
Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi Kadıköyündeki ikinci sadrazam çeşmesidir. Kocamustafapaşa’da Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesini inşa etirmiştir. 1732 yılında Kabataş’ta kendi adında bir meydan çeşmesi ile iki yıl sonra da Ahırkapı’da annesi adına Hekimoğlu Ali Paşa Validesi Çeşmesini yaptırmıştır.

"Kadıköyün Aynası Çeşmeler" kitabındaki Ali Paşa Çeşmesinin çizimi.

Aynı kitaptan diğer bir çizim.