Bereketzade Çeşmesi Kitâbeleri

Kitâbelerin Yerleri

Kitâbe 1:

Ayn-i şefkat, menbâ-ı âb-ı zülâl-i merhamet
Mehd-i şevket, mâder-i Sultan Mahmûd-ül fiâl
Derc-i ismeti vâlide sultân ki oldu dâimâ
Kâr-ı fikri bakıyat-ı sâlihata iştigâl

Sıdkla bir hayrı cârî etdi kim girmez ele
Su yerine kılsalar mahzen dolusu bezl-i mâl
Yâni şehri Müslime âbâd (*) ile Tophânenin
İhtiyâc-ı âbdan etdikde halkı arzuhâl

Gûş edüb tâbında cûy-i merhamet cûş eyledi
Hızr-ı tevfîki ilâhî oldu râh-i hayre dâl
Eyledi tâ ki binş bir gün kemerler semtine
Nûr-i ayni, hazreti hâkânı İskender misâl

Gör şu te’yidi hakkı, tevfîki feyzi mutlâkı
Suyu sâfi, âbı vâfı eylemekde eyler hayâl
Âb-ı rûyin gûhsâr etdi ayağına iş’âr
Kıldı yaşın çeşme-i hayvân yolunda hâk-i mâl

Etdiler hem çeşmeler bünyâd edüb irvâ-yi dehr
Kıldılar hem fazlasın taksîmi eshâbı celâl
İşte ezcümle bu cû-yi Kevser âsâ çeşmeyi
Defteri şıkkı evvel yapdı ba’ih-i lâsibâl

Ol Muhammed nâm-ü Mahmûd-ül me’asir kim odur
Hayr-ı hâhî saltanat, âb-ı rûyi ehl-i kemâl
Su gibi ezberleyib «Hâfız» okur târihini
İç Muhammed aşkına mâ çeşmeden âb-ı zülâl
1145

(*) Müslime Âbâd: Galata’nın bir adı da Galata’yı ilk defa fetheden ve Arap camisini kuran Arap komutan; Müsellime'ye nisbetle Müsellime Âbâd'dır.

Kitâbe-1'in Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

Şefkat pınarı, tatlı suların merhamet kaynağı
Faziletli işlerin sahibi
Sultan Mahmud’un annesi Vâlide Sultan
Aklı fikri hep vakıf eserler bırakmakta idi

Âbâd olan Müslüman şehrin Tophâne ahâlîsi
Su ihtiyacını arzu-hâl edince
Mahzendeki su mislince servete değer
Ele avuca sığmaz bu çeşmeyi sâdıkâne akıttı

Cömertlik timsali,göz nûru pâdişah
Kemerler semtine uğramışkan bir gün
Fıtratındaki merhamet pınarı coştu ve
Allahın yardımıyla onun bu eseri çıktı ortaya

Gör artık şu âşikâr yardımı, bu hakîkî bereketi
Saf ve çağıldayan bir su idi hayalindeki
Onun hürmetiyle dağlar ayağına serildi
Canlılar onun yolunda gözyaşıyla can verdiler

Çeşmeleriyle zaman suya kandı, fazlasını da
Dağıttı fazilet sahibi yârân
Netîcede defterdar, Kevser akan bu çeşmeyi
İhlasıyla bala çevirdi âdetâ.

Saltanatın fazîleti, ehl-i kemâelin iftiharı,
Övülen eserler sâhibi o Muhammed’dir
Su gibi ezberleyip okur târihini Hâfız,
İç Muhammed aşkına bu suyu tatlı çeşmeden
1732

______________________________________________________________

Kitâbe 2:

Hafızâ bir olup dü mısra eder
İki tarihi çeşmeye taksim

Kitâbe-2'nin Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

(Şâir) Hâfız tek cümlede zikredilen iki güzel mısra
İle iki târihi çeşmeye taksim eder.

______________________________________________________________

Kitâbe 3:

Ma bu nesimi cûyi cennetten - 1145
Aktı iç aynanı tecriyani naim - 1145

Kitâbe-3'ün Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

Bu su Cennet ırmağı “tasnhim” (gibi) dir-1732
Aktı işte gel iç “Naim” Cennet pınarından-1732

______________________________________________________________

Kitâbe 4:

Bismillahirrahmanirrahim

______________________________________________________________

Kitâbe 5:

“Aynen fîhâ tüsemmâ selsebillâ”

Kitâbe-5'in Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

Orada –Cennette- bir pınar ki ona selsebil denir (İhsan sûresi, 18)

______________________________________________________________

Kitâbe 6:

Maşallah

______________________________________________________________

Kitâbe 7:

Bânîsi oldu, mukaddem Fatih’in müezzini
İşbu izzetle bu ayni böylece inşa’ kılan
Bunları devri felek kıldı harâb ender harâb
Her tarafdan kalmadı bânîsini yâd eyleyen

Mehd-i ulyânın mübârek dîdesine rastgelüb
Derakab ihyâsına emr-eyledi ol sâyeden
Hazînedar «Azmi Cemâl» kim sâyesinde nâm alub
Can ve baş üzre deyüb tâmirin ihyâ etdiren

Mehd-i ulyâya duâ kılsa sezâ ehli zemîn
Bir tarafdan zat-i pâki, bir tarafda bendeden
Cümle hayrâta sa’i oldular Allâh içün
Rahat olmıya bunu inkârla olan lâfzen

Binde bir düşer didi Nâzım «Nazîf» târihini
İç bu ma’i Kevseri «Azmi Cemâl» icrâ eden
1260

Kitâbe-7'nin Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

İlk bânîsi olan Fâtin Sultan’ın müezzini hâtıralardan silinip
Çeşmesi de zamanla tamâmen harab olmuş iken,
Pâdişah (Abdülmecid) Vâlidesinin dikkatini çekti
Ve o devrin tanınmış Hazînedârı Azmi Cemal’i derhal

Çeşmenin ihyâsı için görevlendirmişdir.
Bütün insanlık bu vâlideye
Dua etse yeridir.
Zîrâ hem kendisi hem yakınları Allah için nice

Hayır ve hasenat eserler yapıp insanlığa vakfettiler.
Hattâ boş sözlerle
Bunca nîmeti inkar eden o kıymet bilmezler,
Rahat yüzü görmeyeler!

Binde bir düşer dedi Nâzım «Nazîf» târihini
“Gel sen de iç Azmi Cemal’in akıttığı bu çeşmeden”
1844

______________________________________________________________

Kitâbe 8:

“Ve minel mai külle şey’in hayy, e fela yu’minûn”

Kitâbe-8'in Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

(Canlı olan her şey sudan –yaratılmış- dır, hâlâ inanmıyacaklar mı?)
Enbiyâ sûresi, 30

______________________________________________________________

Çeşmenin yandan görünümü.

 

Bereketzâde Çeşmesi

Galata kulesinin arkasındaki duvarın önünde bulunan duver çeşmesini ilk yaptıran, kitabesinden öğrendiğimize göre Fatih’in müezzinbaşısıdır. Çeşmenin karşısındaki sokağın solunda H.1241-M.1825 de tamir edilen Bereketzade Hacı Ali bin Hasan’ın camisi vardır. Hadîkat-ül Cevâmî’de anlatılğına göre, Bereketzade İstanbul’un fethinden sonra Galata kalelerine Fatih tarafından tayin edilen ilk Dizdardır. Dizdar, Galata’nın hâkim bir noktasına camisini yaptırmış, Fatih’in müezzinbaşısı da yanında bir çeşme yaptırmıştır. Bu çeşmenin Bereketzade mahallesinde bulunmasından başka Bereketzade ile hiç bir ilgisi yoktur.
Bugün ayakta duran çeşmeyi ilk defa H.1145-M.1732 yılında Birinci Mahmud’un Baş-defterdarı Mehmed efendi yaptırmış, H.1260-M.1844, yılında Abdülmecid’in annesinin emri ile hazinedar Azmi Cemal tamir ve canlandırmıştır.
Çeşme, yapım sanatı yönünden çok yüksek değer taşıyan bir eserdir. Ayna taşı ve teknesinin iki taraf setleri üzerinden başlayıp kitâbesinin etrafını çepeçevre kaplayan cephesinin çok ince mermertıraşlık hünerleriyle göz alıcı durumu, yerli ve yabancı herkesi hayranlık içinde bırakmaktadır.
Şair Galatalı Hâfız’a ait altı kıtalık kitabesi altı satıra yazılmıştır. Tarih beyiti şöyledir:

Su gibi ezberleyip Hâfız okur tarihini
«İç Muhammed aşkına ma çeşmeden ab-ı zülâl»
1145 (1723 M.)

Çeşmenin yerinde Fatih’in müezzini Bereketzade Hacı Ali Efendi tarafından yaptırılmış bir çeşme bulunmaktaymış. Zamanla harap olduğundan yenilendirilmiştir. Tekrar Bezmiâlem Vâlide Sultan tarafından 1260 (1844 M.) tarihinde Hazînedar Azmi Cemal eliyle imar edilmiş ve yedi beyitlik diğer bir tamir kitabesi konulmuştur. Bunun tarihi de şöyledir:

Binde «bir» düşer dedi Nazif tarihini
«İç bu ma-i kevser'i Azm-i-Cemal icra eden»
1260 (1844 M.)

Çeşmenin üzerindeki saçak dayanaklarının altında birer beyit vardır. Bunlardan ikincisinin iki mısraı ilk yapımının tarihidir:

Hafıza bir olup dü mısra eder
İki tarihi çeşmeye taksim
1145 (1732 M.)

«Ma bu tesııimi cuy-i cennetten»
« Aktı iç Aynaıı-i tecriyan-ı naîm»
1145 (1732 M.)

Tophane halkı Birinci Mahmud zamanında su sıkıntısı çektikleri için padişahın annesi su getirtmiş ve kendi çeşmelerine akıttıktan sonra da artanını çeşme yapanlara dağıtmıştı. İşte defterdar Mehmed efendi de bu çeşmeyi yapmış ve Vâlide Sultan’ın suyundan almıştır. Bunun için kitabenin başında Vâlide Sultan’ın adı hürmet ve şükranla anılmıştır.
Bizde batılılaşma devrimini ilk kuran ve bu devrim uğrunda kanını akıtan, hayatını veren Nevşehirli İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı ve Üçüncü Ahmed’in hükümdarlığı zamanında İstanbul’un imarı için büyük bir faaliyet devri açılmıştı.
Bu devrim zamanının mimarlığında da batının etkileri görülmeye başlamıştı. Büyük devrimci Nevşehirli İbrahim Paşan’ın boğulmuş ve padişahının öldürülmüş olmasına rağmen, bu devrin verdiği hızla inşaat hevesi bir süre daha devam etmiştir. İşte anlattığımız bu çeşme de Nevşehirli damat paşanın ölümünden iki yıl sonra yapılmıştır.
Çeşme o devrin en başarılı eserlerinden birisidir. Üç kısımdan oluşmaktadır. Ortada alçak yalaklı asıl çeşme ve yanlarında da ikişer maşrapalığı bulunan ve yalnız yolcuların su içmesine özgü olan iki kanadı vardır. Yanlarından birisinin, üstünde «besmele» diğerinin üstünde de «Aynen fiha!..» âyeti yazılıdır. Maşrapalıkların üstünde dokuzar ışınlı tavus kuyruğu şeklinde açılmış zarif oymalar ve üstlerinde de yedişer diş halinde minicik sarkıtlar göze çarpar. Asıl çeşmenin lülesinin iki tarafında kabartma birer servi ve ortasında «Mührü Süleyman», sağ ve solunda birer vazo içinde güller, armut ve şeftaliler görülmektedir. Küçük çerçevenin ortasında da «Veminel mai..» âyeti okunuyor. Bunun üstüne de çeşmenin ikinci defa yapılmasına ait olan dört satır halindeki bir kitabe yazılmıştır.
Bu kitabenin üstünü 31 sarkıt inci gibi süslemiştir. Çeşmenin bu yüzeyin üstünü dantel gibi saçakla saran mıhrabçığın altında kalmaktadır. Bu mihrabın üstünde de çeşmenin defterdar Mehmed efendi tarafından ilk yapımına ait olan altı satır halinde bir kitabe bulunuyor.
Çeşmenin büyük çerçevesinin iki tarafında ikişer gül vazosu, üstünde dört tabak içinde armut, incir vardır. Çeşmenin iki yanlarında da ikişer mısralık kitabeler bulunmaktadır. .

 _______________________________________________________________________________________