Beylerbeyi Camisi Kitâbeleri (1)

Caminin caddeye bakan avlu kapısı üzerindeki kitâbe:

Pâdişâh-ı heft-kişver mâ’il-i âsâr-ı hayır
Yâ’ni zıllullah adl-ârâ-yı Hân Abdülhamîd
Asr-ı pür-nasrında ol şâh-ı mekârim-gûsterin
Âlemîn el’ân leyl-i kadr ü yevm-i subh-ı îd

Taht-ı âlî-baht-ı Osmânîye câlis olalı
Hayr ü birri nev-be-nev olmakda sıdk ile mezîd
Oldı ihyâ himmet-i şâhâne ile bu mahall
Vâdî’-i heyhât iken şehr oldu mâ’mûr ve cedîd

Eyledi bünyâd bir cami’ ki envâr-ı Hudâ
Hâricden olmada meşhûd-ı ahrâr ü abîd
Çünki zabt-ı sâl bir şey’i mühimdir lâ-cerem
Eyledi mektûbî Nâmık bendesi fikr-i sedîd

Geldi bir hâtıf bu tarz üzre didi târihini
Ma’bed-i islâm nev-bünyâd-ı Hân Abdülhamîd.
1192

Anlamı:

Yedi ülkenin padişahı hayırlı eserlere meyl etti
Yani Allah’ın gölgesi adaleti süsleyen Abdülhamit Han
O cömertlik yapan şahın başarılarla dolu zamanında
İtibarlı günleri, bayram sabahı, âlemin hâlâ geceleriydi

Osmanlının yüce bahtlı tahtına çıktığından beri
Hayırlı toprakları yeniden temiz yürekle çoğalmakta
Dirildi padişahın himmetiyle bu yer
Acınacak bir yer iken yeniden canlanarak şehir oldu

Bir cami inşa etti ki, Allahın ışığı gibi
Dışında kaldığı görünmesin hürler ve esirlerin
Çünkü bırakılanı tutmak önemli bir şeydir şüphesiz
Mettupçu Namık kulu doğru fikir buldu

Geldi bir ses, bu şekilde söyledi tarihini
İslam’ın mabedini Abdülhamit Han yeniden yaptı
1778

Deniz tarafındaki avlu kapısı üzerindeki kitâbe

Cennetmekân hazret-i Abdülhamîd Hân
İtsün-i beka’da devlet-i necl ile iftihâr

Bir pâdişâha itmedi hayr-u halef Hudâ
Mahdum-u âzam-ı gibi şevketlû şehr-i yâr

Hayrâtını mükemmel itüb nûr-u dîdesi
Oldu hayât-ı sânîye mashar o tâcidâr

Çıkdıkça arşa Yâ Rab ezân-ı Muhammedî
Olsun menâr-ı şevketi  dünyâda ber karâr

Ref eyleyüb atîkini târihini dedim
Mahmûd Hân bu ma’bede yapdı iki menâr.
1226

Anlamı:

Mekânı Cennet olan Abdülhamit Han Hazretleri
Devletli oğullarıyla iftiharı sürekli olsun

Bu padişaha Allah böyle hayırlı bir nesil vermedi
Büyük oğlu gibi azametli bir hükümdar

Nur yüzlüsünün hayırlarını kusursuz yapıp
O hükümdar, ikinci hayata nail oldu

Allahım, ezân-ı Muhammedî göklere çıktıkça
Haşmetli yapımcısı, Dünya’da devamlı olsun

Değerini yükselterek tarihini dedim
Mahmud Han bu mabede iki minare yaptı
1811

Beylerbeyi Camisi

Beylerbeyi Camisinin deniz tarafından görünümü.

Anadolu yakasında, aynı adla anılan semtte bulunan ve yalı camilerinin en güzellerinden olan Beylerbeyi Camisi (Hamîd-i Evvel Camisi), Istavroz Sarayı’nın harap durumda bulunan Hırka-i Şerif dairesinin bulunduğu yerde, Sultan Birinci Abdülhamid tarafından, annesi Râbiâ Sultan’ın hayrı için yaptırılmıştır. Cami Mehmet Tâhir Ağa’nın Hassa baş mimarlığı zamanında yapılmıştır. Caminin kalfası ise Edirneli Agop Kalfa’dır.
Cami, Hicrî 21 Recep 1192 (M. 15 Ağustos 1778) tarihinde burada kılınan bir cuma namazıyla açılmıştır. Caminin bina emîni, Şehremîni Hafız, Hacı Mustafa Efendi’dir. Mustafa Efendi aynı zamanda, Sultan Birinci Abdülhamid’in Bahçekapı’da yaptırdığı türbe, medrese, kütüphane, mescit, imaret, sıbyan mektebi, sebil ve üç çeşme ile sıra dükkânlardan meydana gelen külliyenin de bina emînidir. Zaten bazı araştırmacılar Beylerbeyi Camisi’ni Birinci Abdülhamid’in Bahçekapı’da kurduğu külliyenin doğal bir devamı saymaktadırlar.

Beylerbeyi Camisinin dış avlusundan görünümü.

Beylerbeyi Camisi ile birlikte yapılan hamam ve sıbyan mektebi de bu külliyenin parçaları olarak değerlendirilmektedir.
Geç devir Osmanlı camilerinde görülen başlıca özellikleri bünyesinde taşıyan bu öncü yapı, genellikle barok etkiler göstermekte ve XVIII. yüzyıl sonlarına doğru beliren üslûp değişikliklerini plan, mimari kütle ve tezyinatında sergilemektedir.

Caminin kubbesinin dışarıdan görünümü.

Cami sunî dolgu üzerine inşâ edilmiştir. Temel altına kısa ahşap kazıklar çakılmış “ızgara” sistemiyle yapılmıştır. Cami, iki kasnaklı bir kubbe, beş yarım kubbeli ana mekân ve 14,60x14,60 metre boyutunda kare bir planda yapılmıştır. Caminin kubbesi 13,90 metre çapındadır. Bu kubbe dış boyutları 17,00x17,00 metre olan kargir duvarlar üstüne oturtulmuştur. Kasnağında yuvarlak kemerli yirmi pencere vardır. Kargir duvarlar zemin katta en az 1,00 metre kalınlığındadır. Bu kalınlık üst katta 0,60 metreye kadar düşmektedir. Dış avluya cadde tarafından ve muvakkıthanenin bulunduğu sağ tarafındaki kapılandan girilmektedir. İç avluya giriş ise deniz tarafındandır ve buradan cümle kapısına geçilmektedir. Genelde bu iç avlu kapısı kullanılmamaktadır.

r.

Caminin deniz tarafındaki iç avlu kapısı ve duvarları.

Cadde tarafındaki dış avlu girişinin hemen önünde camiye gelen padişahın, ata binmesini kolaylaştıran ve İstanbul’da günümüze gelebilmiş olan tek örnek sayılabilecek bir biniş taşı bulunmaktadır.Beylerbeyi Camii ve onu izleyen zaman içerisinde inşâ edilen selâtin camilerin en önemli özellikleri, cuma namazı için gelen padişahın hünkâr mahfiline geçinceye kadar dinlenmesi için camilerin dışında ve bitişiğinde inşâ edilen hünkar kasırlarının cami bünyesine dâhil edilmeleridir. Bunun için son cemaat yerinin üstü iki katlı yapılmıştır. Üst kat hünkâr kasrı olarak düzenlenmiştir. Padişah hem denizden saltanat kayığı ile ve hem de karadan gelerek, hünkâr kasrına geçebilmektedir.

Caminin içinden bir görünüm.

İki mihrabçığa sahip olan son cemaat yeri altı mermer sütun ve köşelerde birer yarım paye tarafından taşınan yedi kemerle örtülüdür. Ortadaki kemerin denize bakan yüzünde caminin Birinci Abdülhamid’in annesi Rabia Sultan adına yaptırıldığını belirten kitâbe vardır. Renkli mermer kullanılarak yapılan minber, esas kısımları bakımından klâsik ilkelere uymaktadır. Deniz kenarında bulunan caminin zemini sürekli su akıntılarının etkisi altında kaldığından inşasından kısa bir zaman sonra 1810 yılında İkinci Mahmud döneminde değişikliğe uğramıştır. Son cemaat yeri değiştirilmiş, var olan bir minaresi yıkılıp, yerine iki yeni minare yapılmıştır.

Caminin içinden diğer bir görünüm..

(Devam edecek)

Fotograflar: H.Veysel Güleryüz

 _______________________________________________________________________________________