Kariye Cami-Müzesi. Fotograf: H. Veysel Güleryüz.
Bizans kiliselerinden olup günümüzde varlığını sürdürenler içinde Ayasofya’dan sonra mozayikleri yönünden ikinci derece öneme sahip olan mabet, Kariye Camisidir.
Sultan İkinci Bayezit Han’ın vezirlerinden Hadım Ali Paşa tarafından camiye dönüştürülen bu mabedin kilise iken ismi «Hora (Chora)» kilisesiydi. İlk olarak kimin tarafından yapıldığı belirsizdir. Şehrin surları şimdiki yere kadar uzatılmadan önce burada bir köy manastırı var olup, bu da o manastırın küçük bir kilisesiydi. Rumca «Hora (Chora)» şehirden dışarıda anlamına geldiğinden bu manastıra da «Hora (Chora) Manastırı» derlerdi. Sonra İkinci Teodos (Theodosios) şehri genişletip şimdi kalıntıları görülen surları yaptırdıktan sonra gene bu ismi korudu ve hatta daha sonra Bizanslılar bu ismi mecaz (98) anlamda bile kullanarak Hazret-i İsa’nın resminin altına yazdılar. 457 yılında oluşan deprem nedeniyle bu kilisenin de harap olması üzerine İmparator Jüstinyen (İustinianos) bunu genişleterek onardı.
(98) Mecaz: Kendi öz anlamıyla kullanılmayıp, benzerlikle, benzetme yolu ile başka bir anlamda kullanılan söz.
Kariye Camisi – Ön tarafından görünüşü.
Daha sonra on ikinci yüzyılda gene harap olunca İmparator «Aleksi Komenos (Aleksios Komnenos)»’un kayanası Mari Dökas (Marie Dukas) tarafından o devrin mimarlık tarzına göre yapılmış ve içerisi renkli mermerler ve mozayıklarla süslenmiştir.
Mabet tümüyle Bizans mimari tarzındadır. Kubbesi yüksek bir kasnak üstüne konulmuş olup bu kasnakta da içeriye aydınlık verecek pencereler açılmıştır. Aynı zamanda «narteks»’in üstünde de gene bu şekilde, fakat daha küçük ve kasnakları pencereli kubbeler vardır.
Kariye Camisinin planı.
İmparator Manuel Komenos’dan sonra imparatorlar «Sultan Ahmet» çevresinki büyük saraydan ayrılıp Balat üstündeki Vlagerna (Blakhernae) sarayına çekildiklerinden Lâtinler zamanında harap olan bu kilise saraya yakınlığı nedeniyle artık imparatorların ilgisi ve yardımlarına ulaşmıştır. Paleolog’lar (Paleolagos) zamanında İkinci Andronik’in (Andronikos) vezirlerinden «Teodor Matohit (Theodoros Matokhites)» bu mabedi çok güzel bir şekilde tamir edip süsleyerek yanına da bir bölüm eklettirdi. Mabedin içerüsindeki süsleme de yenilendi. Fakat içindeki kısımların bezemesine dokunlmadı.
İşte bu caminin yabancı eski eser uzmanları gözündekiki değeri mozayik süsleri ve nakışları nedeniyledir.
Bu mabet surlara yakın oldğundan fetih zamanında doğal olarak ilk hücum yapılan yerlerden biriyse de gene bazı bölümleri dışında mozayikleri aynen korunmuştur. Bir süre üzerlerine sıva sürülerek kapatılmış ve daha sonra bunlar temizlenip ortaya çıkartılmıştır. Bizans sanatının uyanış devrine özgü olan bu mozayikler bugün sanat tarihinde çok önemli bir yer kapsar.
Kariye Camisi – İç koridor.
Caminin içindeki mozayikler tahta bir kapakla kapatılmış olup ziyaretçilere açılarak gösterilmektedir. Caminin iç duvarları tıpkı Ayasofya gibi belirli bir yüksekliğe kadar somaki kaplı ve gayet zarif silmelerle bezenmiştir.
Kariye Camisi – Dış koridor.
Mabedin içine girilen kapının üstünde Hazret-i İsa’yı gösteren mozayikler vardır. Hazret-i İsa’yı bir taht üzerine otrmuş ve kiliseyi yaptıran «Metohit (Metokhites)» de kilisenin küçük bir modelini elinde tutup diz çökmüş olduğu şekilde Hazret-i İsa’ya uzattığını göstermektedir. «Metohit (Metokhites)»’in başında yeniçeri devrinde Rumlar’ın giydikleri kavuğu andıran büyük bir beyaz kavuk olup kırmızı şeritlerle süslenmiştir. Arkasına altın yaldızla süslenmiş bir elbise giymiş olup üstündeki cübbenin de rengi yeşil ve çiçekleri kırmızıdır.
Kariye Camisi – (Mozayik) Metohit’in (Metokhites) Hazret-i İsa’ya kiliseyi sunması.
«Metohit (Matokhites)» «Nike (Nikaia)» yani İznik’te doğmuştu. Yirmi beş yaşında İstanbul’a geldi. Edebiyat ve felsefedeki yeteneği ve zekası ile İkinci Andronik’in (Andronikos) dikkatini çekti. Önce sefaretlerde görev yaptı. Sonra saraya «legofet (Iagothere)» daha sonra da baş vezir oldu. İmparator «Metohit (Metokhites)» ona çok güvenir ve severdi. Hattâ Metohit’in (Metoktites) kızı İrini’yi (İrene) yeğeniyle evlendirdi.
Metohit (Metokhites) çok zekiydi ve ülkesinin geleceğini düşünürdü. Dinsel ve iç çekişmelerin ne kadar büyük felaketler hazırladığını görerek büyük korku içinde yaşar ve her zaman imparatorun dikkatini Türkler’den gelecek felâkete çekmek isterdi. Özetle «Metohit (Metokhites)» ülkesinin geleceğini gören büyük bir devlet adamıydı.
Ülkede ayaklanmalar ve karışıklıklar günden güne çoğalmaktaydı. 1321’den 1328 yılına kadar devam eden iç ayaklanmalar sırasında İkinci Andronik (Andronikos) ile saltanatı emanet alan küçük oğlu genç Andronik (Andromikos) arasında her zaman anlaşmazlık oluşturmak amacıyla çalıştıysa da iki rakib birbirlerine karşı açıktan açığa düşmanlıklarını gösterince eski efendisi olan ihtiyar Andronik’in (Andronikos) tarafını tuttu ve genç Andronik’in (Andronikos) sözlerini önemsemedi. Sonra şenirde ayaklanma başlayınca saraya sığındı ve 1328 yılının 22 Mayıs’ında imparatorun muhafızlarının ihanet etmesiyle genç Andronik (Andromikos) şehire girdiği zaman hücuma ilk olarak «Metohit (Metokhites)» uğradı. Evini yağmalayıp yıktılar. Kendisini de önce hapise attılar ve sonra sürgüne gönderdiler.
Daha sonra affedilerek İstanbul’a geldi ve ömrünün son günleri olan 13 Mart 1332 tarihine kadar yaptırmış olduğu bu manastırda «Teolepos (Theolepos)» adı altında geçirdi ve o tarihte ölerek bu kilisenin içinde iç kapının önüne gömüldü. Bu mabedin içine «Tornikes» denilen diğer bir vezirin de cesedi gömülmüştü. Bu mezarlık yeri döşeme üstünde görülmektedir.
Mabedin en değerli mozayikleri «narteks» denilen koridorun duvar ve kubbelerindedir. Orta kapının her iki tarafında azizlerden Aya Petro ve Aya Pavli’nin (Aya Paulo) resimleri vardır.
Narteksteki mozayikler içinde özellikle göze çarpanlardan biri Hazret-i Mesih’in (İsa) diğeri Hazret-i Meryem’in hayat hikayelerini içeren mozayiklerdir. Birinde Hazret-i İsa ortada olup çevresinde kubbenin merkezinden kenarına doğru giden dilimler içerüsinde İsrail kavminin azizleri diğerinde de Hazret-i Meryem ve çevresinde gene azizlerin resimleri gösterilmiş ve çeşitli kısımları üstünde İncil’e özgü hikâyeler resimlendirilmiştir. [99]
[99] İkinci yüzyıldan sonra İncil’in içeriğinde Hazret-i Mesih’in hayatına özgü hikâyelerin açıklamalı ve halkın hoşuna gidecek bir şekile sokulması gerekliliğiyle bazı hayat hikâyeleri eklenmiş ve bunlara bir kutsal şekil verilmesi için her biri havariden birine bağlanmıştı. İşte bu hayat hekâyelerine apocriphe İncil’i denilir ki dördüncü yüzyıldandan itibâren Rum kilisaleri bu İncil’i kutsal metin olarak almış ve 9 uncu yüzyıldan sonra da bu hikâyeler kiliselerin duvarlarına işlenmeye başlanmıştı.
Fakat mabedin içinde bulunan mozayiklerin bazıları yoktur. Sıva altında kaldıkları sanılmaktadır. Bir gün ortaya çıkarılacağı sanılmaktadır.
Kâriye Camisi – (Mozayik) Mabedin ortasına dokunmak üzere, genç kızlara yün dağıtılması. – Hazret-i Meryem’e kırmızı yün isabet etmesi.
Yan tarftaki küçük bölümün duvarları fresk denilen sulu boya ile yapılmış resimlerle bezenmiştir. Kemerleri bağlayan direklerin üszerindeki nakışlar incelenmeye değerdir. Bu bölümün resimleri Tevrat’a özgüdür. Orada, üzerindeki yazıdan (Tornikes)’in mezarına ait olduğu anlaşılan oymalı ve kemerli bir taş vardır ki bunun oraya sonradan konlduğu sanılmaktadır. «Tornikes» annesi tarafından İkinci Andronik (Andronikos) ve Metohit (Metokhites) ile akraba olup devlet adamlarındandı. O da, Metohit (Metokhitos) gibi bu manastıra çekilerek orada yaşamını sürdürmüş ve oraya gömüymüştü. Bu taşın, kilisenin sonradan yapılan onarımı sırasında kapı üstüne konulduğu sanılmaktadır. Kariye mozayikleri Bizans sanatı uzmanları arasında büyük tartışmalara neden olmuştur. Bir kısmı bu mozayiklerin on ikinci yüzyıla özgü olduklarını kanıtlamak istemişlerdir. Bu konuda uzmanlık derecesi yüksek olan Mösyö «Kondakof»’a göre «Parakilisiyon (Parekklesion)» denilen birçok freskleri ile azizlerden Petrus ve Pavlo (Palo) ve Hazret-i İsa’nın ve ikinci narteksin resimleri Metohit (Metokhites) devrine yani on dördüncü yüzyıla özgü olup diğerleri on ikinci yüzyıla özgüymüş. Fakat Mösyö Şarl Dil (Charles Diehl) bu kuramı kabul etmiyor ve mozayiklerin renkleri arasındaki ayrıcalığın iyi ve kötü temizlenmelerden oluştuğuna karar vererek bu ayrıcalığın bir kanıt olamıyacağını öne sürüyor. Aslında resimlerin yapılmasına ve mozayiklerin düzenine bakılırsa bunların aynı el tarafından yapıldığını düşünmek gerekir. Üstelik on ikinci yüzyılda bu gibi mozayiklere ait yapılmış resimlerle bunlar karşılaştırılınca resimleme tarzında da bir ayrıcalık görülür ki bu da buradaki mozayiklerin on dördüncü yüzyıla özgü olduklarını kanıtlar.
Kâriye Camisi – (Narteksteki kubbenin mozayikleri) Hazret-i Meryem ve etrafında İsrail kavimi azizleri.
Kâriye Camisi – Sütun başlığı.
Bu tartışmanın bir nedeni de bu değerli eserleri batılılara özgü olarak kabul etmek isteyen bazı aşırı dindarların görüşleri, bunları İtalyan sanatçılara, özellikle Giotto’ya bağlamak istemelerindendir. Aksine on dördüncü yüzyılda Bizans sanatçılarının eserleri çok övülmeye değerdi ve kuşkusuz ki bu mozayikler de onların eseridir.
Burada bu cami hakkında daha çok açıklama yapmaya kitabımızın kapasitesi yeterli değildir. Daha çok bilgi edinmek isteyenlere Mösyö Şarl Dil’in (Charles Diehl) bu mabede ait yazdığı konuları içeren Etudes Byzantines isimli eserle Mahmut Ziya Bey’in Kâriye Câmi’i hakkındaki eserini önermekle yetineceğiz. [100]
[100] Rumca’da «khora» köy demek olduğuna göre «Karye Camisi» diye tercümesi daha daha uygundur. Çünkü Kariye deyiminin Karye deyiminden hatalı olarak türetilmiş olması olasıdır.
Kariye Camisi – Yanındaki «Para Kilisiyun»’un içi.
Mozayiklerin Yerleri ve Açıklamaları:
İç Narteks (Dehliz)
Kariye Camisi – İç ve dış koridorlarki mozayiklerin yerlerini gösteren plân.
A- Anna’nın duası.
B- Hazret-i Meryem’in oğlu.
C- Mabetin ortasını örmek için genç kızlara yün dağıtılması (Hazret-i Meryem’e kırmızı yün rastlaması).
D- Yusuf’un değneğinin yapraklanması üzerine büyük rahibin Meryem’i Yusuf’a vermesi
E- Solda Yusuf işe giderken. Hazret-i Meryem’in hamile olduğunu görmesi.
F- Yoktur.
1- Yoahim ve Anna tarafından verilen elçileri büyük rahibin kabul etmesi.
2- Yoktur.
3- Çobanlar arasında Yoahim.
4- (Kemer) Yoahim ve Anna birbirlerine rastlarlar.
5- Hazret-i Meryem’in babası ve annesi tarafından soyulması.
6- Hazret-i Meryem’in rahipler tarafından kutsanması.
7- (Kemer) Hazret-i Meryem’in ilk yedi adımı.
8- Hazret-i Meryem mabette.
9- (Kemer) Hazret-i Meryem’in mabette bir melek tarafından beslenmesi.
10- Hazret-i Meryem’in mabette eğitilmesi.
11- (Kemer) Hazret-i Meryem’i almak isteyenlerin değnekleri önünde büyük rahibin duası.
12- Yusuf’un Hazret-i Meryem’i alıp götürmesi.
13- (Alika) Kuyu başında.
Dış Narteks (Dehliz)
G- Solda. Yusuf’a bir melek tarafından haber verilmesi. Meryem’in Elizabet’e (Elisabeth) gitmesi. Sağda. Yusuf’n Hazret-i Meryem’i Beytullah’a götürmesi.
H- Beytullah’da şereflenme.
I- İsa’nın doğmu.
J- Herot’un (Herode) üç müneccimleri kabulü.
K- Herot’un (Herode) kâhin ve âlimleri celbi.
L- (Herab)
M- Müneccimlerin gelişi.
N- Mısır’a kaçış.
O- Herot (Herode) çocukların öldürülmesini emrediyor.
P- Çocukların öldürülmesi.
Q- Çocukları Herot (Herode) tarafından öldürülen annelerin çığlıkları.
R- Elizabet’in (Elisabeth) bir asker tarafından izlenerek bir mağaraya sığınması.
S- Nazaret’e (Nazareth) geliş.
T- Kudüs’e seyahat.
14- Hazret-i İsa hekimler arasında.
15- Aya Yuvan (Yan) vaftiz yaparken.
16- Hazret-i İsa’nın vaftiz oluşu.
17- Şeytanın Hazret-i İsa’yı günaha yöneltmesi.
18- Kana (Cana) eğlenceleri.
19- Ekmeklerin çoğalması.
20- Hazret-i İsa ve Samariten (Samaritaine).
21- Menzol’ün sağlamlaşması.
22- Diğer bir hastanın iyileşmesi.
23- Aynısı.
Kariye Müzesi'nin günümüzdeki iç görünümleri. Fotograflar: H.Veysel Güleryüz.
______________________________________________________________________________
Eb-ced Hesabı ve Tarih Düşürme
Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 3)
Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 2)
Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 1)
Elektronik Dünyazı Yazıları için aşağıdaki linklere tıklayabilirsiniz.
Sitemizde yer alan "Elektronik Böcek" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.
Sitemizde yer alan "Sivrisinek Kovucu" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.
Sitemizde yer alan "LED Süsleri" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.
Sitemizde yer ayan "LED'lerle İki Devre" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.
Sitemizde yer ayan "LED'li Göstergeler" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.
©2011- 2019 | H.Veysel Güleryüz
Bu bölüm çeşitli tarihi konulara yer verilecektir. İlk olarak zaman içerisinde bütün İstanbul'daki tarihi eserlin tahrib olmasına sebep olan "İstanbul Depremleri" yazısı verilmiştir.
© 2011-2019 | H.Veysel Güleryüz