Yaz güneşine çıkmak isterken, aynı zamanda, o hoşlanılmayan yaz arkadaşları olan sivrisineklerin düşüncesi keyfinizi kaçırır mı? Çalılık bir arazide geçirilecek birkaç gecenin cildinizi, ay yüzeyine benzer bir hale mi dönüştüreceğini sanmaktasınız? Paraşütünü açmadan önce gösteri yapan asalağa engel olmak için, örtülerle kavga ederek harcanan uykusuz saatler ve yorucu gayretlerden sözetmeye gerek yok. Uykusuzluk sorununuzu çözmek için bu devreye ilşikin yazıyı okuyunuz.

Birçok bakımdan, yaz, karışık bir nimet haline gelebilir. Kışın karanlık, can sıkıcı günlerinden, parlak güneş ışığına adım atmak ve hasretle tatil günlerini, beklemek harika bir duygudur. Günün sonunda, yatıştırıcı bir duş aldıktan sonra, serin örtülerin arasına doğru kayarsınız ve bundan sonra... Kaba bir şekilde, o son derece, sızıp da içeri girebilme özelliğine sahip bir böcek olan: sivrisinek tarafından rahatsız edilirsiniz. Artık kaygılarınız son bulacak. Aşağıda iyi bir çözümyer almaktadır: Sivrisinek-kovucu... Çözüm bundan, daha küçük ve daha basit olamazdı. Saldırı halindeki herhangi bir sivrisinek, devrenin cırlamasını duyar duymaz, vızıltıya benzer sesler çıkararak uzaklaşacaktır. Çoğunlukta onur kazanan, oldukça karmaşık bilgisayar sistemleri yerine, burada böyle basit fakat gene de etkin bir devrenin alması, sizleri de memnun edecektir. Sivrisinek kovucu devresi, hepsi anlatılacak olan, tam dokuz tane bileşenden meydana gelmiştir. Bununla beraber, devrenin yapımıyla ilgilenmeden önce, neyle karşı karşıya, olduğumuzu görmek, herhalde iyi bir fikir olacaktır. Sivrisinekler nasıl rahatsız ederler?

Sivrisineklerin alışkanlıkları ve özellikleri
Belirli yüksek frekansların, rahatsız edici böcekleri sıkıştırılmış bir durumda tuttuğu, yaygın bir bilgidir. Bu yüzden, o konuda yeni bir şeyden söz edilemez. Sivrisinetlerle baş etmenin değişmeyen prensibi hep aynıdır. Geçmişte yapılan yassı bir şeyle ezme veya ilaç püskürtmenin tersine, bu küçük halk düşmanları ile artık biyolojik olarak başedilecektir. Başka bir deyişle, onların özel yaşamları da, yeni bir önem kazanmış bulunmaktadır, her ne kadar görünüşde tümü vızıltı halinde ses çıkarmalarına karşılık sadece dişileri sokmaktadır. Bu yüzden, stratejik olarak karşı harekete geçilmesi gerekenler, bu dişi sivrisineklerdir. Doğa, düşmanı birkaç milyon anne ile sınırlayarak, bize bir başka yardımcı el daha uzatmaktadır. Bunlar, bir belâ gibi, erkeklerinden kaçınmak için yaratılmışlardır. O halde aşikar olan çözüm şudur ki, yatak odasını uyumak için emniyetli bir yer halinde getirebilmek için erkek sivrisineğin vızıltı sesini taklit etmeliyiz.
Gözönüne alınması gereken bir diğer nokta da, frekansın ne olacağıdır. 1 ve 30 kHz arasındaki tüm frekanslar denenmiş ve en iyi netice, 5 kHz'in dolaylarında elde edilmiştir.

Devre iş görüyor mu?
Sivrisinekler gerçekten, bu kadar kolay bir şekilde kovulabilir mi? Bunu, bir sivrisineğe sormaktan başka, yapılabilecek en iyi şey, bu konuları, parazit ilmi ile uğraşan bir kişi ile konuşmaktır. Konuştuğumuz kişi oldukça, şüpheci biriydi ve bazı ses tonlarının, sivrisinekleri kovmak yerine onların ilgisini çekeceğini belirtecek kadar ileri gitti. Biz bunu, parazitik kötümserliğe bağlıyoruz. Diğer, oldukça etkin bir yöntem, sivrisinekleri, bir tavuk kümesi tel kafesine çekmek üzere, bir mavi ışık kullanmaktadır; sivrisinekler böyle bir tel kafeste acı çekerek, yüksek gerilimli bir ölümle karşılaşırlar. Elektrik akımı vererek öldürmek, gaddar bir çözümdür. Daha önceki, yüksek frekanslı cihazlar, bir yarasa banzeticini içermekteydi (yarasalar, sivrisinek yiyicileri olarak bilinmektedir), fakat ne yazık ki bu cihazlar, hiç kimseyi kandıramamıştır. Neden zorlukla kazanmış olduğunuz parayı, kendinizin kolaylıkla yapabileceğiniz bir sivrisinek kovucuyu satın almak için kullanasınız? Öte yandan, böyle bir cihazın etkinliğinin kanıtlanması gerekmektedir. Başka bir deyişle, kaybedeceğiniz hiçbir şey yoktur ve büyük bir olasılıkla, işlem sizin için büyük bir eğlence olacaktır. Bu yazıyı okuduktan sonra, meraklı deneycilerin, havyalarını çıkarıp, işe girişeceği umulmaktadır. Kim bilir? Belki de, sonuç frekansı bulacak kişi siz olabilirsiniz.

Devre
Çok küçük ve basit oluşu nedeniyle, sivrisinek kovucu çok az açıklamaya gerek duymaktadır. Devrenin, tek bir kalem pil yardımı ile uzun zaman periyotlarınca çalışabilecek yetenekte olmasına karar verildi. Çeşitli IC'Ier ve kaynak gerilimleri üzerinde tartışırken, oldukça fazla zaman harcanmış ve iş yapmanın kelimelerden daha etkin olduğuna kanaat getirildikten sonra tasarımcının biri, iki tranzsistör ile bir kararsız multivibratör devresi kurdu. Devrede, bir telefon ahizesinden çıkarılmış bir kulaklık ve güç sağlamak üzere bir kalem pil kullanılmıştır. Devre o kadar iyi çalıştı ki, 0.7 Volt'da bile, osilasyon yapmaya devam etti (bu özellik tek başına bile, dikkate değer bir başarıdır). Şekil 1'de devre şeması gösterilmiştir. Verilen değerleri kullanarak, osilasyon frekansı yaklaşık olarak 5 kHz'dir. Daha önce söz edildiği üzere, bu frekansın en iyi değer olduğu sanılmaktadır, fakat tabii, R2, R3, C1 ve C2 yerine uygun değerler yerleştirerek, frekans değeri değiştirilebilir. Bahsedilebilecek, diğer şey ise C2’nin C1'den dört kez daha büyükoluşudur (değerce). Bunun sonucu, çıkış işaretinin darbe süresi/periyot oranı %25 kadardır. Bu kasıtlı olarak yapılmıştır, böylece çıkış işareti içindeki harmonik sayısı, % 50'lik darbe süresi/periyot oranına göre daha fazla olacaktır. Hoparlör (kristal tipinden olmalıdır) transistörlerın kollektörleri arasına bağlanmıştır. İlk bakışta böyle bir bağlantı garip gelebilir, fakat bu şekilde, çıkış salınımının, kaynak geriliminin iki katı olması sağlanmış olur. Bazı kimseler, bu tür bağlantıyı, bir çeşit köprü kuvvetlendiricisine benzetebilir, gerçekten de öyledir. Sivrisinek kovucunun akım tüketimi son derece düşüktür, sadece 300 mA kadardır. Buna göre, bir kalem pil ile (ki böyle bir pil, çoğunlukla 500 A/saat için verimli çalışabilmektedir) sivrisinek kovucu, sivrisineklere 1500-2500 saat süresince eziyet edecektir.

.

Şekil 1. Sivrisinek kovucu devrenin şeması. Telefon kulaklığı 5 kHz'lik bir ton yaratmaktadır.

Baskılı devre plaketi

Sizlere, iki adet farklı baskılı devre plaketi sunmaktayız. Bu, devrenin yerleştirilebileceği bir kutu üzerinde kafa yorarken, meraklı deneycilere olabildiğince fazla serbestlik tanır. Baskılı devre plaketi, hem yuvarlak hem de dikdörtgen biçimli çeşitleri ile verilmiştir. Bunlar, yan yana görülmektedir. Şekil 2'de her iki baskılı devre plaketi ile, elemanların yerleştirilme planları birlikte verilmiştir. Her çeşit koruyucu kutu uygundur. Prototip devre, eski bir tutkal kutusunun içme monte edilmiştir. Kılıf, pili içine alabilecek yeterli büyüklükte olmalıdır. Tutkal kutusu için, devre plaketinin merkezinde bakır tabana 2 rnm'lik bir cıvata lehimlenmiştir. Bu, negatif pil kontağı olarak hizmet görmüştür.

Şekil 2. İki çeşit baskılı devre plaketi ve onlara ilişkin, elemanların yerleştirilme planı. Ya yuvarlak ya da dikdörtgen biçimli plaket kullanılabilir.

Pozitif pil kontağı, çubuğun kapak kısmına sokulmuştur. Hoparlör ve devre plaketi, tutkal kutusunun alt tarafına ve pil de üste gelecek şekilde yerleştirilmiştir. Pozitif uç, iç tarafa tutturulmuş olup, üst kenara doğru sabitleştirilmiştir, böylece, kapağı çevirmekle, sivrisinek kovucu devresi, açılıp kapatılabilir. Bizim özel durumumuzda, tutkal kutusu hoparlör için bir parça küçük kaldığından, kristalin çıkarılması gerekmiştir. Çok şükür ki, bu herhangi bir sorun yaratmamıştır.

Parça listesi
Dirençler
R1, R4 - 10 k Ohm
R2, R3 - 560 k Ohm
Kondansatörler
C1 - 82 pF
C2 - 330 pF
Yarı iletkenler
Tr1, Tr2 - BC 547
Diğerleri
Kristal kulaklık/hoparlör (bir teleton ahizesinden alınmış).

Kaynak: Elektor Elektronik dergisi (Türkçe) sayı 14, sayfa 56-57.

NOT: Sitemizde yer alan "LED Süsleri" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

NOT: Sitemizde yer ayan "LED'lerle İki Devre" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

© 2011 | H.Veysel Güleryüz