İSTANBUL'UN NAMAZGÂHLARI

  Namazgâhlar genelde açık havada namaz kılmak için yapılmış yerlerdir. Müslümanların ibadet etmesi için mutlaka bir cami ya da mescide gerek olmadığı için temiz olan her yerde namaz kılınabilmektedir.
  Namazgâh kelimesi Farsçadır. Arapça karşılığı olan musalla kelimesi genellikle namaz kılınan her yeri tanımlamaktadır. Genellikle yerleşim yerlerinin dışında bayram, yağmur duası ve cenaze namazlarının kılındığı belirli yerler için kullanılmaktadır. Bu nedenle kervan yolları üzerindeki durak yerlerinde ve şehir dışındaki mesîre yerlerinde namaz kılmaya mahsus olarak ayrılmış namazgâhlar yapılmıştır.
  Ayrıca, şehir içinde sayıları pek az da olsa, yaz aylarında namaz kılınabilmesi için bazı mahallerde de yazın camaatle namaz kılmağa mahsus namazgâhlar vardır. Günümüzde sayıları gittikçe azalan namazgâhlar, birer birer yok olan eski Osmanlı hayatına ait önemli örnekler arasında yer almaktadır.
  Namazgâhlar, toprak seviyesinin biraz yükseğinde bir set üzerinde yapılırdı. Buraya kıble yönünü gösteren bir mihrap taşı konulur ve üzerine de genellikle «Küllemâ dahele aleyhâ zekeriyyel - mihrâb» yazılırdı.
  Mihrab taşı ise, namazgâhın yapıldığı zamanın özelliklerine sahip çeşitli motiflerle bezenir ve taşın ortasına da zincire asılı bir çanak kabartması bulunurdu.
  Namazgâhın yanına, abdest almaya, su içmeye ve kervan yolu üzerindeyse binek hayvanlarını sulamak için bir çeşme eklenirdi. Bununla beraber, açık havada namaz kılanların güneşten etkilenmemesi için, namazgâhı gölgeleyen, meşe, çınar, dişbudak gibi ağaçlar da namazgahlarda yer alırdı. İşte bu nedenle, bu tür ağaçlar ile bunun yanında bir çeşme ve bir düzlük gördüğümüzde, orada, eskiden bir namazgâhın bulunduğunu anlamaktayız.
  Namazgâhlar, küçük farklılıklarla birbirlerinden ayrılabilmektedirler. Bazıları toprak seviyesinden biraz yüksekte bir set üzerinde yerleştirilmiş, bazıları da, Çubuklu çayırında olduğu gibi çimenlik bir alan ve yere gömülü taşlarla çevrilerek sınırlandırılmıştır. Öte yandan, büyük namazgâhlara büyük boyutda taşdan bir minber ile gene taştan bir mihrap da eklenmiştir. Buna örnek olarak, Anadoluhisarı'ndaki namazgâh ile Okmeydanı namazgâhı gösterilebilir.
  Ayrıca kendine özgü şekli olan namazgâhlar da vardır. Buna örnek olarak Kadırga'da Cinci meydanındaki Esmâ Sultan namazgâhı gösterilebilir. Namazgâh çeşme üzerinde yapıldığından ilgi çekici bir görünüme sahiptir.
  Namazgahlar, daha çok eski kervan yolları üzerinde kurulduğundan, İstanbul - Şam - Bağdad ile istanbul - Edirne kervan yolu üzerinde bir çok namazgâh bulunmaktaydı. Fakat, bunlardan çok az bir bölümü günümüze kadar gelebilmiştir.
  Zaman zaman tahrib edilen namazgâhların arsasından yararlanabilmek amacıyla mihrap taşları kırılarak yerlerinden sökülüp atılmış vetaşları sökülerek ev yapımında kullanılmıştır. Prof. Dr. Semavî Eyice’nin bu konuda verdiği bir örnek şöyledir: «Bânîsinin aile sofası, çok güzel bir çeşmesi, kuyusu ve hattâ küçük bir meşrûtası olan ve âdetâ bir namazgâh külliyesi meydana getiren Kalyonlar baş halîfesi Hacı Ömer Efendi namazgâhı, 1960 Ağustos’unda bânîsinin torunları tarafından tahrib edilmiş, hazîre de ortadan kaldırılmıştır».
  Bulundukları çevrenin geleneklerine göre taş, ahşap, kerpiç gibi farklı maddelerden yapılan ve farklı özellikleri bulunan  namazgâhları dört grupta değerlendirmek mümkündür.
  1.Mihraplı-minberli namazgâhlar: Daha çok şehir surlarının ve yerleşim alanlarının dışına veya büyük meydanlara, yüksekçe bir tepe üzerine yapılmışlardır. Bu namazgâhlar bayram, cuma ve teravih namazlarının kılınabileceği büyük ölçüde alanı olan namazgâhlardır. Bunlar yalnızca namaz kılmak için değil, aynı zamanda halkın toplanacağı yerler olarak kullanılmaktaydı. 17. yüzyılda yapılan Okmeydanı Namazgâhı ile Rumelihisarı Toplarönü Namazgâhı bunlara örnek olarak gösterilebilir.

  Anadoluhisarı namazgâhı

  2.   Çeşmeli namazgâhlar:
  a) Bir yüzü mihraplı namazgâh çeşmeleri. Bir yüzü mihraplı, bir yüzü çeşmeli namazgâhlar özellikle menzillerde görülür. Mihraplı yüzün önünde bir ya da birkaç kişinin namaz kılabileceği yükseltilmiş bir set bulunur. Buna bir örnek olarak Edirnekapı ile Rami Kışlası arasında bulunan Öküz Mehmed Paşa Namazgâhı’dır.
  b) Fevkânî namazgâhlar. Meydan çeşmesi şeklinde yapılmış olan namazgâh, çeşmenin su haznesinin üzerinde bulunur ve buraya taş bir merdivenle çıkılır. Kıble yönünü gösteren bir namazgâh taşına sahiptir. Bunlar içerisinde birkaç kişinin namaz kılabileceği büyüklükte yapılanları olduğu gibi daha çom kişinin bir arada bulunabileceği ölüde yapılanları da vardır.

  Kadırga'daki Esmâ Sultan Namazgâhı.

  3.   Bir çeşme yanına inşa edilen namazgâh alanları ve kıble taşları: Bir çeşmenin hemen yanına bir kıble taşı eklenerek  bir namazgâh alanı oluşturulmuştur. Burası birkaç kişinin namaz kılabileceği büyüklüktedir.

  Bostancı tren istasyonunun yanındaki Abdullah Ağa-Derbendî Namazgâhı ve Çeşmesi.

  4.   Musallâ taşlı namazgâhlar: Bu tür namazgâhlar bir musallâ taşının hemen yanında bir mihrap taşı eklenmesiyle yapılmıştır. Cenaze namazlarının kılındığı alanlar ile dînî bir yapı, bir hazîre girişi ya da bir mezarlık girişinde bulunur. Edirnekapı'daki Zülali Namazgahı bu türlere örnek verilebilir.

  DİĞER NAMAZGÂHLAR
  Yukarıda da belirttiğim gibi İstanbul namazgâhlarından günümüze kadar gelebilenleri çok azdır. Bunların çoğunluğu çeşitli nedenlerle tahrib edilmiştir, İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü'nün hayrât sicillerinde, namazgâhlara ait çeşitli kayıtlar bulunmaktadır. Örneğin Bağdad Caddesi'nde 93 numaralı bir marangoz dükkânı önünde ta’lik yazılı namazgâh taşı bulunmuktaydı. Günümüzde bu taş yerinde yoktur. Merdivenköy civarındaki şehitlikle namazgâhın mermer taşları sökülmüş, burası parsellenerek yol açılmıştır. Üsküdar Veteriner Okulu yanındaki namazgâhın mihrabı ise kırılmış ve arka duvarı yıkılmıştır. Sonradan bu mihrap taşı yerine konulmuştur. Küçüksu Namazgâhının ise yalnızca çeşmesi, günümüze gelebilmiştir. Zeytinburnu Yılanlı Ayazma yolundaki namazgâhın üzeri kapatılmış, kahve hâline getirilmiş, daha sonra Vakıflar, mahkeme karanyle kahveyi yıktırınca, namazgah taşı, parça parça kırılmış olarak bulunmuştur. Bağdat Caddesi ile Feyzullah Efendi Caddelerinin birleştiği yerdeki namazgâhtan da günümüze hiçbir kalıntı gelememiştir. Namazgâhın çeşmesi, belediye tarafından istimlâk edilmiş, mihrap taşı ise bulunamamıştır. Ümraniye, Alemdağı Caddesi üzerindeki Alemdağ Namazgâhı, burada bulunan ahşap yapıdaki Namazgâh Camii’nin bahçesinde bulunmukta iken caminin onarılıp yenilenmesi sırasında önce bodrumuna kaldırılmış ve sonra tamamen yok olmuştur.

  VAKIF SİCİL KAYITLARINDAN ÇIKARILAN İSTANBUL NAMAZGÂHLARI
  Âdile Sultan (Kadıköy, Altûnîzâde, İsmail Paşa Mah. Koruluk Mevkii). Âdile Sultan (Kadıköy, Koşuyolu). Ahmed Efendi (Üsküdar, Kısıklı Millet Bahçesi). Abdülmecid (Yeşilköy). Abdülgani Ağa (Üsküdar, Arakiyeci Mah. Nuhkuyusu Cad.) (H.1261 tarihli). Ahmed Efendi (Beylerbeyi). Ahmed Ağa (Üsküdar Selimiye Meydanı). Alâiyeli Hacı Mehmed (Yeri bilinmiyor). Ali Paşa (Ziştoylu) (Yeri bilinmiyor). Arif Efendi (Bakırköy, Çobançeşmesi, Veliefendi). Arif Efendi (Merdivenköy, Üsküdar Cad.). Bezm-i Âlem Vâlide Sultan (Beşiktaş, Vâlideçeşmesi). Bostancıbaşı Abdullah Ağa (Kısıklı, Alemdağı Cad). Bostancıbaşı Halil Ağa (Kadıköy, Rıfat Paşa Mah). Dârüssâade Ağası Bilâl Ağa (Tophane, Hacı Mimi Mah. Lüleciler sok.). Çadırcı Ahmed Ağa (Bostancıbaşı, Abdullah Ağa Ma. İstavroz Cad.). Çeşm-i Âfet Kadın (Üsküdar, Selimiye Mah. Haydarpaşa Cad.). Çadırcı Hasan Paşa (Çadırcı Hasan Paşa Mah. Kefecidede Cad.). Dârüssâade Ağası Hâlid Ağa (Üsküdar, Selimiye Mah. Haydarpaşa Cad.). Edhem Efendi (Erenköy, Sahrayı Cedit). Emetullah Hâtûn (Ayvansaray, Korucu Mehmed Çelebî Mah.). Ekmekcibaşı Ali Ağa (Beşiktaş, Vâlideçeşmesi). Fazlı Paşa (Yeri bilinmiyor). Hüseyin Paşa (Kadıköy, İbrahim Âğa Mah. Ayrılık Çeşmesi Sok.). Hacı Mustafa Efendi (Edirnekapı, Emîrbuhâri Mah.). Başçuhadar Hüseyin Ağa (Teşvikiye, Hacı Emin Efendi Sok. - Yerinde Teşvikiye Ap. vardır). Hüseyin Efendi (Fındıklı, Molla Çelebî Mah. Dolmabahçe Cad.). Serbevvâbîn Husrev Paşa (Hasköy, Turşucu Mah. Çeşme Arkası Sok.). Hacı Mustafa Ağa (Üsküdar, Selimiye meydanı). Hamdullah Paşa (Çengelköy). İbnülemin Ahmed Ağa (Tavaşi Hasan Ağa Mah. Menzilhane Yokuşu). İbrahim Ağa (Yeri bilinmiyor). İmamzâde Edhem Ağa (Yeri bilinmiyor). İshak Ağa (Yeri bilinmiyor). Kalyoncular Başhalifesi Ömer Efendi (Kadıköy, Zühtü Paşa Mah. Bağdat Cad). Kapıağası Osman Ağa (Kadıköy, Altunîzâde, İsmail Paşa Mah. K. Çamlıca Cad.). Mahmud Bedreddin Ağa (Fındıklı, Molla Çelebi Mah.). Sarayodabaşısı Mehmed Ağa (Kadıköy, Bağdat Cad. Ayazma yolu) (H.1266 tarihli). Mehmed Efendi (Kadıköy, Cafer Ağa Mah. Mühürdar mevkii). Mustafa Yaver Efendi (Üsküdar, Aşçıbaşı Mah. Duvardibi). Musaoğlu Koca Mehmed (Eyüp, Süleyman Subaşı Cad.). Mustafa Ağa (Selimiye). Mehmed Efendi (Kadıköy, Cafer Ağa Mah. Çıkmazyalı mevkii). Mühürdar Ahmed Efendi (Kadıköy, Cafer Ağa Mah. Mühürdar). Musahib-i Şehriyârî hazîne vekili Osman Ağa (Beşiktaş, Küçük Çiftlik). Mihrişâh Valide Sultan (Anadoluhisarı Küçüksu Cad). Mihrimâh Sultan (Kadıköy, Kuyubaşı). Neşet Ağa (Teşvikiye, Hacı Emin Efendi Sok.). Neşet Ağa (Ortaköy, Çiflik Sok.). Osman Ağa (Kadıköy, Söğütlüçeşme). Osman Ağa (Haydarpaşa). Pîrî Mustafa Paşa (İncirköy Sultaniye Mah.). Pür-Safâ ve Nev-safâ Hatunlar (Ahçıbaşı Mah.). Râbia Şerrin Kadın (Kasımpaşa, Büyük Piyâle, Aşağı Okmeydanı Sok. Kadınlar Çeşmesi). Safvet Ağa (Bostancıbaşı, Abdullah Ağa Mah. İstavroz Cad.). Sadeddin Bey (Üsküdar Aşçıbaşı Mah. Miskinler Tekkesi). Şeyhülislâm Said Efendi (Üsküdar, Sultantepesi Hacı Hasnâ Hâtûn Mah.). Serâsercibaşı Mustafa Ağa (Yeri bilinmiyor). Seyyid Seyfullah ve Seyfeddin Efendiler (Fındıkzâde Molla Gürânî). III. Mustafa (Paşabahçe Reşadiye Köyiçi). IV. Mehmed (Kadıköy, Altûnîzâde Küçük Çamlıca Cad.). II Mahmud (Beşiktaş, Sinan Paşa Mah.). I. Ahmed (Hasköy Aynalıkavak). III. Selim (Küçüksu). Selâmı Ali Efendi (Üsküdar, Kısıklı). Yenişehirli Osman Efendi (Yeri bilinmiyor).

  VAKIFLAR HAYRAT SİCİLİ KAYITLARINDA BÂNÎSİNİN İSMİ BİLİNMEYEN NAMAZGÂHLAR
  Anadoluhisarı Otağtepe, Beylerbeyi Papatya Sokağı, Beylerbeyi Çınar Sokak, Beşiktaş Cihannüma Mah. Serencebey, Beşiktaş Vişnezâde, Beyoğlu Kamerhatun Mah. Âşıklar Sok., Beykoz Şahinkaya Sok., Beykoz çayırı, Çengelköyü Bekârderesi, Çırpıcı, Eğrikapı Çebecibaşı Savaklar Mah. Erenköy Tuğlacı Hacı Mustafa Efendi Mah. Suterazisi, Erenköy Subaşı, Eyüp Zeynep Sultan Mah. Karyağdı Cad. Hz. Hâlid nâmına yapılmış namazgâh, Kabataş Ömer Avni Mah. Dolmabahçe Cad., Kadıköy Hasan Paşa Mah. Uzunçayır, Kadıköy Hasan Paşa Mah. Araplar Mezarlığı, Kızıltoprak Tuğlacı Hacı Mustafa Efendi Mah. Ömer Efendi Çeşmesi Sok., Kadıköy Kozyatağı, Kasımpaşa Hacıhusrev Mah. Tahtaköprü, Küçükyalı namazgâhı, Kuleli mektebi bahçesindeki namazgâh, Kuzguncuk-Beylerbeyi yolu, Kartal-Maltepe namazgâhı, Kozyatağı-Ankara yolu üzerinde Gazi Baba mezarı yanı, Merdivenköy Bektaşî Tekkesi, Merdivenköy Nazenin Sok., Nuhkuyusu Seyyid Ahmed Deresi, İçerenköy, Silivri Murat Çeşmesi, Sarıyer eski iskele mahalli, Üsküdar Doğancılar Cad., Üsküdar Toptaşı Cad. Debbağlar Mah., Üsküdar Paşalimanı, Vefa Dârü'l-hadîs, Şeyh Vefa Cad.

  (Gelecek yazı: İstanbul'un Namazgâhları-2 "Namazgâh Örnekleri")

________________________________________________________________________________________

Yeni Cami Hünkâr Kasrı

Cami Alemleri

Sadaka Taşları

Eb-ced Hesabı ve Tarih Düşürme

Sıbyan Mektebleri

Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 3)

Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 2)

Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 1)

Elektronik Dünyazı Yazıları için aşağıdaki linklere tıklayabilirsiniz.

Sitemizde yer alan "Elektronik Böcek" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer alan "Sivrisinek Kovucu" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer alan "LED Süsleri" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer ayan "LED'lerle İki Devre" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer ayan "LED'li Göstergeler" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

©2011- 2016 | H.Veysel Güleryüz