Işık yayan diyotlar (LED) günümüzde çok kullanılan devre elemanlarıdır ve kullanım alanı çok ilginç konuları da içermektedir. Elektronik Dünyası dergisinin 18 ve 19. sayılarında LED'ler hakkında geniş açıklamalar vardır. Sitemizin bu bölümünde gecen ay sizlere LED'lere ait iki uygulama örneği vermiştik. Burada ise yeni örnekler vermeye devam etmekteyiz. Ayrıca hem geçen aydaki ve hem de bu ay verdiğimiz örneklere ait baskıyı devre örnekleri de yazımızın sonunda yer almaktadır.

İKİLİ SAYICI
6 Bit'lik bir ikili sayıcının devresi Şekil 3'de görülmektedir. Basmalı anahtara basıldığında devre sıfırdan (tüm LED'ler sönük) itibaren 63'e kadar (tüm LED'lEr ışıldar) sayacaktır. Tüm sayma işlemi tamamlandıktan sonra devre otomatik olarak sıfır sayısına döner ve durur. Altı LED, ikili sisteme göre (sayısal “dijital” sayıcılarda olduğu gibi) 1, 2, 4, 8, 16, 32 sıralamasına uygun olarak sayma işlemi yapar..
Basmalı anahtara basıldığında iki işlem aynı anda başlar. IC2 tümleşik devresi 2 no’lu sıfırlama girişindeki işaret sıfır olduğundan kendi çıkışlarını alçak konumda (mantık 0) yani sıfır Volt'ta bulundurur. Bunun sonucunda hiç bir LED ışıldayamaz. IC1 tümleşik devresinin 13 no’lu ayağında +9 Voltluk bir gerilim olduğu için ikinci işlem aynı anda başlamış olacaktır. Böylece osilatör (ortadaki iki kapı devresi) çalışmaya başlar. Üretilen giriş işareti IC1’in son devresinden geçerek sayıcı tümleşik devreye gelmiş olur.
Bu konuma gelinince sayıcı devre sayma işlemini sırasıyla yapmaya başlar ve sonunda tüm LED'ler ışıldar. Bütün sayma işlemi tamamlandıktan sonraki ilk saymaya erişilince IC2'nin 3 no’lu ayağı yüksek konumda (mantık 1) olur. Bu işaret IC1'in ilk kapısı tarafından evirilir ve çıkışı alçak konumda (mantık 0) olur. Böylece devre basmalı anahtara bir kez daha basılıncaya dek "tüm LED'ler sönük" durumda kalır. Sayma hareketinin hızı azaltılıp-arttırılmak istenilirse, C2'nin değeri değiştirilmekle bu amaca ulaşılabilir.

Şekil 3

PARÇA LİSTESİ
B1 : 9 Volt pil
C1 : 10nF mercimek
C2:22nF
IC1  :  MC14011   (4011) CMOS tüm.devre
IC2 : MC14024 (4024) CMOS tüm devre
LED1 - LED6 ışık yayan diyot
R1, R4 : 10k
R2: 10 M
R4: 4,7 M

TALİH ÇARKI (ELEKTRONİK RULET)
Şekil 4'de şeması görülen bu devre, bir tür şans oyunudur. Devrede bulunan 10 adet LED, bir daire şeklinde sıralandığı için, bunların ışıldayıp sönmesi fırıldak gibi dönen bir tekerlek izlenimini verir. Her bir LED ışıldadığı anda da hoparlörden bir klik sesi gelecektir. Başlangıçta dönüş hızlıdır, sonra gitgide yavaşlar ve her geçişte bir klik sesi duyulur. Sonunda rasgele bir yerde durur. Rasgele seçilen LED, 10 saniye kadar ışıldar, sonra söner Basmalı anahtara yeniden basıldığı zaman sistem tekrar harekete geçer
Çalışma sırasını düzenleyen tümleşik devreler, yalnızca iki tanedir Bunlardan bir tanesi IC1 A, IC1B ve IC1C, Şekil 2'de görülen devredeki değişken frekanslı osilatör devresi gibi çalışır, ikinci tümleşik devre, bir ondalık sayıcı, kodlayıcı ve sürücü olarak çalışan IC2'dir. IC2 dairesel biçimde sıralanmış 10 tane ışık yayan diyodu belirli bir düzenle ışıldatır. Osilatörden gelen her bir darbe saymayı bir kez ilerletir.
IC1D ayırıcı katından geçerek gelen osilatör darbeleri, Tr1 transistörüyle kuvvetlendirilerek tek bir hoparlöre uygulanır. C3 kondansatörü dönme hızını, C2'de LED'lerin ışıldama süresini belirlemektedir. C2'nin uçları arasındaki D.A. gerilim birer ayırıcı-evirici olan IC1E ve IC1F kapılarını geçerek anahtarlama transistörü olan TR2'yi uyarmakta kullanılmaktadır. Bu transistor tam iletim durumundayken LED'lere akımı iletir. C2'nin uçlarındaki gerilim sıfıra düşünce, IC1F'nin çıkışında sıfır olur. Bu anda Tr2 kesimdedir. Böylece LED'lere giden akım kesilir. LED'ler söner.

Şekil 4

PARÇA LİSTESİ
B1 : 9 Volt pil
C1 : 10nF mercimek
C2 : 200uF /10V elektrolitik
C3 : 1uF / 10 V elektrolitik
D1 : 1N914 veya 1N4148
IC1 : MC14069 (4069) CMOS tüm. devre
IC2 :  MC14017 (4017) CMOS tüm devre
Tr1 -Tr12 : 2N2222
R1 : 100 k
R2 : 470 k
R3: 3,3M
R4, R6: 10 k
R5: 1 M
S1 : Normalde açık basmalı anahtar

Şekil 5'de görüldüğü gibi IC2'nin çıkışlarına Tr3'den Tr12'ye kadar transistorlar eklenirse, LED'lerin yerine küçük 6 Volt'luk (40mA) kadran ampulleri takılabilir. Bu kez eklenmiş bulunan bu lambaları çalıştırmak için ayrı bir 6 Volt'luk gerilim kaynağı gereklidir.

Şekil 5

DEVRELERİN YAPILMALARI
Yukarıdaki devrelerden herhangi birini gerçekleştirecek olan deneyciler, devrelerini istedikleri biçimde yapabilirler. Baskılı devre kullanmak isteyenler için ise bu devrelere ait baskılı devreler ayrıca verilmiştir. Bu baskılı devrelere parçaların yerleştirilmesi de ayrıca gösterilmiştir. Bu baskılı devrelere ilkin tümleşik devrelerin dışındaki devre elemanları yerleştirilir. Elektrolitik kondansatörlerin, diyotların ve tümleşik devrelerin doğru yönlerde takılmalarına özellikle dikkat edilmelidir. 9 Volt'luk gerilim kaynağı istenildiği gibi olabilir. Bunlara yapılacak bağlantı uçlarının eksi taraf için siyah, artı taraf için kırmızı kabloyla yapılması önerilir.

BASKILI DEVRELER

Not: Bu yazı Elektronik Dünyası dergimizin Cilt 10 / Sayı 3 Sayfa 5-8 'den düzeltilerek alınmıştır.

NOT: Mayıs ayında sitemizde yer ayan "LED'lerle İki Devre" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

© 2011 | H.Veysel Güleryüz